Doğum kontrol hapları, östrojen ve progesteronun sentetik formlarını içerir. Bu hormonlar yumurtlamayı baskılar, rahim iç zarını inceltir ve servikal mukusu kalınlaştırarak gebeliği önler. Ancak östrojen ve progesteron aynı zamanda gebeliği destekleyen hormonlardır.
Östrojen gebelikte veya tek başına kullanıldığında rahim iç yüzünü endometriumu kalınlaştırır, progesteron da bu kalınlaşan dokuyu sekresyon yani salgı formuna sokar. Ağızdan kullanılan doğum kontrol hapları (oral kontraseptifler) östrojen ve progesterona duyarlı meme dokusunda da, sanki o adet döngüsünde hamile kalınacakmış gibi bir hazırlık yaparak meme epitelini artırır ve salgı formuna sokar. Bu özellik eme kitlelerini ve kistlerini büyütebilir.
Teorik olarak bu uyarım, uzun süreli kullanımda meme hücrelerinde anormal çoğalmaya katkıda da bulunabilir. Çünkü meme dokusu bu hormonlara duyarlıdır ve meme hücreleri östrojen ve progesteron için kapılar (reseptörler) taşırlar. Meme kanserlerinin de %80’ i bu hormonların pozitif reseptörlerini taşır. Bu nedenle araştırmacılar, doğum kontrol haplarının meme kanseri ile olan ilişkisini uzun yıllardır incelemektedir.
Uluslararası geniş çaplı kohort çalışmaları ve meta-analizler, doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda meme kanseri riskinde hafif bir artış gözlemlendiğini ortaya koymuştur. Kullanılan her yıl için meme kanseri risk artışına katkıda bulunurlar. Özellikle aktif kullanıcılar veya son birkaç yıl içinde kullanmayı bırakanlarda bu artış daha belirgin olabilir.
Bazı araştırmalarda kullanım sonlandıktan yaklaşık 10 yıl sonra riskin normal seviyelere döndüğü gösterilmiştir. Ancak bu etkiyi araştıran bazı araştırmalarda da bu riskin hiç azalmadığı belirtilmiştir.
Doğum kontrol haplarının meme kanseri riskinde olası artış yaratmasına karşın, yumurtalık ve endometrium kanserine karşı belirgin koruyucu etkiler sağladığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Ancak tek ajan olarak kullanılmamalıdırlar.
Ayrıca pelvik inflamatuvar hastalık, anemi ve adet düzensizlikleri gibi jinekolojik sorunlara karşı da faydalıdır. Bu nedenle hapların genel risk-fayda dengesi bireysel sağlık durumuna ve kullanılan süreye göre değişiklik gösterebilir.
Kadın doğum hastalıkları (jinekolojik hastalıklar) nedeniyle doğum kontrol hapı veya hormon tedavisi görmesi gereken hastaların mutlaka bir meme cerrahı tarafından tedavi boyunca ve bittikten bir sonra bir süre daha izlenmeleri gereklidir.
Hatta daha doğrusu böyle bir hormonal tedavi öncesi, memelerin değerlendirilerek hormon tedavisinden kötü yönde etkilenebilecek bir hastalık olup olmadığı mutlaka araştırılmalıdır.
Ailede meme kanseri öyküsü, BRCA1 veya BRCA2 gen mutasyonu, alkol kullanımı, obezite ve yaşam tarzı gibi faktörler, doğum kontrol haplarının olası risklerini daha da artırabilir. Bu nedenle her kadın için tek bir doğru yaklaşım yoktur.
Meme cerrahı ile yapılan kişisel risk değerlendirmesi, uygun kontraseptif (doğum kontrolü) yönteminin seçiminde kritik öneme sahiptir.
Sonuç olarak, meme kanserinin 8 kadından 1’ inde görüldüğü ve meme kanserlerinin %80’inin hormon duyarlı kanserler olduğu; hangi yaşta kullanılırsa kullanılsın hormon tedavilerinin, kişinin risklerine eklenerek meme kanseri riskini artırabileceği akılda tutulmalıdır.
Tıbbi zorunluluk nedeniyle hormon tedavisi görmek zorunda olan veya doğum kontrol hapı (oral kontraseptif) kullanmak zorunda olan hastalar bu tedavilerin başlanmasından önce ve tedavi süresince bir meme cerrahı veya genel cerrah tarafından meme hastalıkları ve meme kanseri riski yönünden izlenmelidir.
Prof. Dr. Betül BozkurtMeme ve Endokrin Cerrahisi 
Prof. Dr. Betül Bozkurt