Guatr tiroid bezinin normal boyutunun üstüne çıkması, büyümesidir. Tiroid bezi boyunda büyüyerek görünür hale gelmesine guatr denir. Bu büyüme tiroid bezinin her yerinde aynı (diffüz guatr) veya nodül oluşturan büyüme (nodüler guatr) şeklinde olabilir.
Fonksiyonel olarak tiroid bezi büyümesi yani guatr;
Guatr tiroid bezinin sebebi ne olursa olsun boyutlarının artmasına, yani büyümesine verilen genel bir isimdir. Tüm tiroid bezi büyümeleri guatrdır. Tiroid bezinin büyümesi sırasında oluşan fonksiyonel veya yapısal duruma göre guatr çeşitleri isimlendirilir.
Tiroid bezi nodül oluşumuyla büyümüşse “Nodüler Guatr” adını alır. Tiroid bezinin her yeri aynı büyümüşse “Diffüz Guatr” denir.
Bazen tiroid bezi normal çalışmasını sürdürebilmek, vücut için yeterli hormonu üretmek için de büyüyebilir. Bir hastalık yoktur ama boyunda tiroid bezi büyümüştür. “Ötiroid Guatr”
Tüm bu durumlarda da tiroid bezinin çalışma durumu da guatrın ismini değiştirir. Örneğin bez çok çalışıyorsa ve nodül varsa “Toksik Nodüler Guatr” adını alır.
Fonksiyonel olarak normal hormon salgılayan guatr nedenleri şunlardır;
Tiroid bezi, boynumuzda soluk borumuzun önünde yer alır. Normal şartlarda gözle fark edilmez. Ancak büyüdüğünde, yani guatr oluştuğunda boynumuzda görünür hale gelir. Ayrıca bu büyüme tiroidin fonksiyonunda değişiklikle olmuşsa, yani tiroid çok veya az hormon üretiyorsa buna bağlı belirtiler ortaya çıkar.
Hipertiroidi, yani tiroidin çok hormon ürettiği bir guatr varsa;
Hormon fonksiyonu normal olan bir guatrda, vücutta belirti olmaz; ancak boyunda tiroid bezi büyük olarak, boyun ön tarafında bir şişlik olarak gözükür.
Guatrda, tiroid bezi her yeri eşit ve aynı yapıda (diffüz) ya da nodüler olarak büyür. Nodül tiroid bezi içinde oluşan sınırlı, daha belirgin bez dokusu alanlarıdır.
Eğer tiroid bezi guatr oluştuğunda fazla çalışıyorsa (hipertiroidi) aşağıdaki guatr belirtilerinin biri veya birkaçı birlikte oluşur:
Eğer tiroid bezi guatr oluştuğunda az çalışıyorsa (hipotiroidi) aşağıdaki belirtilerin biri veya birkaçı birlikte oluşur:
Guatrın tüm dünyada en sık görülen nedeni iyot eksikliğidir. İyot alımı yetersizse, iyot eksik bölgelerde yaşanıyorsa, iyot eksikliğine neden olabilecek ilaçlar kullanılıyorsa, vücuda yeterli iyodu tutabilmek ve hormon üretmek amacıyla tiroid bezi büyüyerek guatr oluşabilir. En bilinen guatr nedenleri aşağıda sıralanmıştır:
Guatr eğer çok fazla büyümüşse, fonksiyonel bozukluk yoksa bile, yani hormon düzeyleri normal olsa bile, soluk borusuna, ses tellerimize giden sinirlere, yemek borumuza bası yaparak;
Eğer çok hormon üretiyorsa, zehirli guatr etkileriyle, yukarda sayılan belirtilerle beraber
Eğer guatr, yani tiroid bezi büyümesi tiroid hormonu az üretimiyle seyrediyorsa,
Hastalığın öyküsü, hastanın şikayetleri ve fizik muayene sonucunda guatr olduğuna karar verilebilir. Tiroid hormonları kan yoluyla ölçülebilir. Bu şekilde tiroid bezinin, az, normal ya da fazla çalışıp çalışmadığı saptanabilir. Her yeri eşit veya nodüler büyümüşse muayenede saptanabileceği gibi görüntüleme tetkikleri de gerekebilir. Fonksiyon durumuna göre USG veya sintigrafi yapılır.
Tiroid bezinde nodül varsa, 1 cm’ den büyük tüm nodüllerde ve ultrasonografik olarak şüpheli tüm nodüllerde nodülün hücresel yapısını öğrenmek için ince iğne biyopsi yapılır (İİAB). Nodülün hücresel özelliklerine göre cerrahi tedavi (ameliyat) gerekebilir.
Fonksiyonel olarak normal, hücresel özellikleri kötü olmayan guatrlarda da;
Guatr ilaçları, guatr oluştuktan yani tiroid bezi büyüdükten sonra boyutunu küçültmez.
Guatr ilaçları guatrın fonksiyon bozukluğunu düzeltmek amacıyla kullanılır.
Eğer hipertiroidi gelişmişse, bez çok hormon üretiyorsa kullanılacak ilaç, tiroid hormon üretimini durduracak antitiroid bir ilaç olacaktır. Beraber kalp etkilerini düzeltecek ilaçlar da kullanılabilir. Bu ilaçların önemli yan etkileri nedeniyle dozlarının ayarlanması ve izlemleri çok önemlidir.
Eğer guatr yeterli hormon üretmiyorsa, kullanılacak ilaç eksikliği yerine koyacak tiroid hormon ilacı olacaktır. Bu durumda da dozun ayarlanması önemlidir.
Tiroid bez büyümesi yani guatr, hiçbir hormonal fonksiyon bozukluğu göstermiyor ama bası belirtileri gösteriyorsa (ses kısıklığı, nefes darlığı, yutma güçlüğü vb) ya da estetik olarak görünümü bozacak kadar büyümüşse ameliyat edilir.
Guatr tiroid bezinin çok çalışması nedeniyle olmuşsa ve ilaçla kontrol altına alınamıyorsa, ilaç kesildikten sonra hipertiroidi tekrar ediyorsa, nodüler toksik guatr ve ince iğne biyopsisinde hücresel bozulma veya nodülde kanser şüphesi veya kanser özellikleri varsa yine ameliyat edilir.
Guatr tiroid bezinin büyümesini içeren tüm durumlara verilen genel addır. Kanser olması durumunda bile tedavisi mümkün bir hastalıktır.