Paratiroid Bezi Hastalıkları

Paratiroid Bezi Nedir?

Paratiroid bezleri tiroid bezinin hemen arkasında, beze bitişik soluk borusuna (trakea) yakın yerleşimlidir. Normalde %80 oranında, 4 adet paratiroid bezi bulunur. Ancak nadiren daha fazla sayıda olabilir.

Paratiroid Bezinin Görevi Nedir?

Paratiroid bezinin en önemli görevi, salgıladığı hormonlar sayesinde kandaki kalsiyum seviyesini kontrol eder. Paratiroid bezlerinin doğru çalışmaması, kandaki kalsiyum miktarında dengesizliğe sebep olabilir.

Paratiroid Bezi Nerede Bulunur?

Paratiroid bezi, embriyolojik gelişimlerinde kat ettikleri yol nedeniyle, normal yerleşim yerleri dışında boyunda farklı konumlarda ve üst mediastende (göğüs kafesi içinde anatomik bir bölge) de yerleşebilirler. Bu değişik yerleşimleri paratiroid hastalıklarının cerrahisinde önemlidir. Deneyimli bir paratiroid cerrahı gerektirirler. Paratiroid bezleri 3-7 mm, büyüklüğünde maksimum 40-50 mg ağırlığında çok küçük bezlerdir.

Paratiroid Bezi, Tiroid Bezi Farkı

Paratiroid bezi ve tiroid bezi fonksiyonları birbirinden farklıdır. Paratiroit bezlerinin az çalışması hipoparatiroidi, çok çalışması hiperparatiroidi hastalığına sebep olur. Paratiroid bezi kandaki kalsiyumu kontrol ederken, tiroid bezi ise vücut metabolizmasını ayarlayan T3 ve T4 hormonlarını sargılar.

Paratiroid Bezi Hastalıklarının Teşhisi Nasıl Yapılır?

Temel olarak paratiroid bezi hastalıklarının tanısında kan tetkiki ve görüntüleme yöntemleri kullanılır.

Parathormon düzeyi ölçülerek çok veya az çalıştığı saptanabilir. Kan kalsiyum düzeyi ve paratiroidi etkileyen diğer kan tetkiklerinin düzeyleri hastalığın tanısına yardımcıdır.

Hiperparatiroidi de ultrasonografi (USG) paratiroid bez sintigrafisi ve gereğinde, boyun BT, Kontrastlı MRI, MRI anjiografi, ileri sintigrafi yöntemleri tanıda kullanılabilir.

Paratiroid bezi dışında etkilediği alanlara yönelik, kemik dansitometresi, böbrek ve safra kesesi USG, direkt grafiler, idrar tetkikleri vs tanıda kullanılabilir.

Paratiroid Hormonu (PTH) Ne Yapar?

Hücre dışı kalsiyum (900 mg) tüm vücudumuzdaki kalsiyumun sadece % 1'ini oluşturur. Vücudun kalsiyum depolarının çoğu iskelet sisteminde tutulur. (%98 kemikte).

Paratiroid bezlerinin ürettiği parathormon (PTH) vücutta kalsiyum metabolizmasının ve dengesinin düzenlenmesinden sorumludur. PTH, kemik yapımını ve yıkımını kontrol eder. Böbreklerden kalsiyum emimimini ve aktif D vitaminin sentezini artırır.

Aktif D vitamini yapımını artırarak, barsaktan kalsiyum emilimini artırır. Kan kalsiyumu düştüğünde kemikten kalsiyumu ayırarak kana verir ve kalsiyum dengesini düzenler. Paratiroid bez hücreleri, hücre dışı iyonize kalsiyum (Ca++) düzeyine aşırı duyarlıdırlar.

Ca+2 düzeyindeki %1-2’ lik bir azalma PTH salgısında artışa neden olur. Plazma Ca+2 seviyesi değişiklikleri, PTH salgılanmasını ayarlayan en önemli mekanizmadır. Parathormon kemiklerden kana Ca++ ve fosfat geçişini, kemik yıkımını arttırarak sağlar. Ayrıca böbrekten geri emilimi uyararak, kan Ca+2 düzeyini arttırır. Kalsiyum metabolizmasında önemli olan fosfat ve bikarbonatın böbrekten geri emilimini de durdurur.

PTH Ca+2 düzeyini, kemik, böbrek ve barsakla düzenler. Kalsiyum dengesi için D vitamini de şarttır.

Paratiroid Bezi Hastalıkları Neden Olur?

Paratiroid bezi hastalıklarının en sık nedenleri;

• Kalıtsal bozukluklar,
• Ailesel yatkınlık,
• Böbreklerde kalsiyum kaçacağı,
• Şiddetli kalsiyum veya D vitamini eksikliği,
• Kronik böbrek yetmezliği,
• Tiroid cerrahisi.

1. Hiperparatiroidi: PTH un normalden fazla salgılanması nedeniyle oluşur.
2. Hipoparatiroidi: PTH’ un normal düzeyinden az salgılanması ile ortaya çıkar.
3. Paratiroid Kanseri: Nadir olarak bezin genellikle fonksiyonel olarak fazla çalıştığı (hiperparatiroidi tablosuyla ortaya çıkan) paratiroid gland kanseri.

1. Hiperparatiroidi

Paratiroid bezinin aşırı hormon üretmesi (hiperfonksiyonu) başka bir deyişle çok çalışması hiperparatiroidizm hastalığına sebep olur.

Primer Hiperparatiroidinin Nedenleri

• Kalıtsal bozukluklar (MEN1, MEN2A, Jaw-tümör sendromu, izole ailesel hiperparatiroidi, otozomal dominant),
• Boyuna düşük doz iyonize radyasyon,
• Ailesel yatkınlık,
• Böbreklerden kalsiyum kaçağı,
• Lityum tedavisi,
• Paratiroid bez kanseri gibi durumlarda ortaya çıkar.

Sekonder Hiperparatiroidi Nedenleri

Sekonder hiperparatiroidi de neden böbrek fonksiyon bozukluğu, daha doğru bir deyişle kronik böbrek yetmezliğidir. Vitamin D eksikliği, magnezyum düşüklüğü, osteoporoz, emilim bozuklukları ve bazı ilaçlara bağlı olarak da meydana gelebilir.

Tersiyer Hiperparatiroidi Nedenleri

Tersiyer hiperparatiroidi de böbrek fonksiyonları, transplantasyon gibi bir girişimle düzeltilmiş olsa bile, pratiroid glandların otonomi kazanması nedeniyledir. Paratiroid bezi normalden fazla çalışıyorsa yani hiperparatiroidi varsa, yüksek kan kalsiyum düzeylerine ve kalsiyumun kemikten çözülmesine bağlı belirti ve bulgular görülür.

Hiperparatiroidi Belirtileri

• Çok su içme,
• Çok idrara çıkma,
• Gece idrara çıkma,
• Kas güçsüzlüğü
• Kemik ve eklem ağrısı,
• Halsizlik,
• Yorgunluk,
• Depresyon,
• Hafıza kaybı,
• Böbrek ve safra kesesi taşları,
• %50 hastada tansiyon yüksekliği,
• Kabızlık,
• İştahsızlık,
• Mide bulantısı,
• Mide ekşimesi,
• Kaşıntı görülebilir.

2. Hipoparatiroidi

Hipoparatiroidi, kan parathormon (PTH) düzeyinin düşük olması durumudur.  PTH düşüklüğü nedeniyle kan kalsiyum düzeyi dengelenemez ve kanda kalsiyum düşer.

En sık nedeni cerrahi girişimler nedeniyle (tiroid ameliyatları, boyun lenf bezlerinin çıkarılması ve baş boyun cerrahisi vb) paratiroid bezlerinin hasar görmesi ya da cerrahi girişim sırasında yanlışlıkla ya da hastalığa bağlı olarak çıkartılmalarıdır.

Geçici ve kalıcı olmak üzere iki şekilde ortaya çıkarlar. Hipoparatiroidi sonucunda kan kalsiyum düzeyi düşer. Genellikle başlangıçta ağız çevresi ve parmaklarda uyuşma karıncalanma yakınmaları ile başlar. Kan kalsiyum düşüklüğü ilerlediğinde ve çok düştüğünde kas krampları görülebilir.

Geçici formda, ameliyat sonrası paratiroid bezinde ortaya çıkan hasar vücut tarafından tamir edilir ve paratiroid bezinin fonksiyonu normale döner. Yeterli düzeyde PTH üretimi ile kan kalsiyumu dengelenir ve şikayetler geriler ve normale döner. Kalsiyum düşüklüğü sırasında hastalara, ağızdan ve akut dönemde damar yoluyla kalsiyum desteği sağlanır. D vitamini ile kalsiyum metabolizması desteklenir.

Kalıcı formda ise paratiroid bezi çıkarılmışsa veya fonksiyonunu geri kazanamazsa, ortaya çıkan durum süreklilik kazanır. Kalıcı hipoparatiroidizm olgularında kalsiyum ve D vitamini desteği ömür boyu devam eder.

Hipoparatiroidi belirti ve bulgular parathormon düşüklüğü nedeniyle ortaya çıkan kan kalsiyum düşüklüğüne bağlıdır. Belirtiler de kalsiyum düzeyinin derecesi ile ilişkili olarak farklılıklar gösterir. Kalsiyum düşüklüğü arttıkça şiddetlenir.

Hipoparatiroidi Nedeni

Hipoparatiroidinin en sık nedeni tiroid cerrahisidir. Cerrahi sırasında bir komplikasyon olarak bezlerin alınması veya kanlanmalarının bozulması nedeniyle ortaya çıkan fonksiyon kaybı nedendir. Nadiren otoimmun hastalıklar nedeniyle de hipoparatiroidi görülebilir.

Hipoparatiroidi Belirtileri

• Özellikle dudak çevresinde ve parmak uçlarında uyuşma, karıncalanma hissi,
• Tüm vücutta kaslarda karıncalanma, uyuşma hissi,
• Kas krampları,
• Ellerde hissizlik, kramp ebe eli görünümü,
• Hareket yeteneğini geçici olarak kaybetme, günlük işleri yapmada zorlanma,
• Şiddetli karın ağrısı,
• Kalpte ritim bozukluğu, aritmiler olabilir.

3. Paratiroid Kanseri

Paratiroid kanserleri oldukça nadir hastalıklardır. Paratiroid hastalığı olan hastaların 1000’ de 1’ i civarında görülürler. Fonksiyonel tümörlerdir, yani aşırı parathormon (PTH) üretimi ile kalsiyum metabolizmasını bozarlar.

Paratiroid kanserlerinde de görülen tablo hiperparatiroidi tablosudur, ancak hiperparatiroidizmden farklı olarak ürettikleri PTH düzeyleri çok daha yüksektir ve bu nedenle hastalık belirtileri daha şiddetlidir. Tanı yöntemleri hiperparatiroidi ile aynıdır.

Paratiroid kanserlerinin cerrahisi farklılık gösterir. Kanser görülen paratiroid bezine komşu tiroid bezi lobu ve istmusu ve o taraf santral bölge lenf bezleri de paratiroid kanseri olan paratiroid galndıyla beraber çıkarılmalıdır.

Paratiroid kanserleri nadir ve özellikli hastalıklar olduğu için; tanı, tedavi süreçleri ve bunların yönetilmesi de özellik gösterir. Bu nedenle paratiroid ve tiroid cerrahisi konusunda deneyimli genel cerrahi/endokrin cerrahi uzmanına ihtiyaç vardır.

Paratiroid Bezi Hastalıkları Tedavisi Nasıl Yapılır?

Paratiroid bezi çok çalışıyorsa (hiperparatiroidi) adenom veya kanser varsa, temel olarak tedavi cerrahidir. Saptandığında, ameliyat kriterlerini sağlayan bez veya bezler (hastalığın tipine bağlı) çıkarılır. Hastalığa göre pek çok cerrahi yöntem vardır.

Hipoparatiroidide ise temel tedavi ilaçlarla sağlanır. Çok şiddetli ve ilaçla yönetilmesi zor olan olgularda nadiren paratiroid transplantasyonu çok sınırlı bir hasta grubu için tedavi seçeneği olabilir.